Określenie własnych predyspozycji zawodowych, gdy podejmuje się decyzję o wyborze dalszej ścieżki kształcenia i zawodu lub gdy rozważa się zmianę zawodu, jest dla większości osób w pełni uzasadnione. Skorzystanie wówczas z usług doradcy zawodowego, który pomoże zaplanować ścieżkę kariery, może zmniejszyć ryzyko pojawienia się w przyszłości wypalenia zawodowego, i zwiększyć prawdopodobieństwo odnoszenia w pracy sukcesów i czerpania z niej satysfakcji.
Czy diagnoza predyspozycji zawodowych może być użyteczna także dla osób, które już wybrały zawód i które już pracują?
Określenie predyspozycji zawodowych pomaga nie tylko zaplanować ścieżkę własnej kariery, ale jest niezwykle cenne przy określaniu przyczyn trudności w pracy, poczucia zmęczenia, przeciążenia pracą, wypalenia zawodowego czy braku satysfakcji z pracy, a także znajdowaniu najlepszych dla danej osoby rozwiązań.
Posiadanie odpowiednich kompetencji i wiedzy jest oczywiście niezbędnym warunkiem wykonywania danej pracy, ale nie jest wystarczające, by efektywnie pracować i odnosić w pracy sukcesy. Istotne znaczenie mają osobiste predyspozycje zawodowe, które są wyznaczane przez cechy temperamentu, osobowości, preferowane sposoby funkcjonowania i zainteresowania. To oczywiste, że nie można być np. dobrym lekarzem bez odpowiedniej wiedzy, kompetencji i doświadczenia zawodowego. Ale z drugiej strony posiadając nawet dużą wiedzę i duże doświadczenie zawodowe, nie będzie można ich w pełni wykorzystać, jeśli warunki czy specyfika pracy będą stale i w sposób znaczący przekraczać możliwości przystosowawcze danej osoby. Konsekwencją wykonywania takiej pracy będzie ponoszenie bardzo dużych kosztów emocjonalnych, ciągłe zmęczenie, poczucie przeciążenia pracą.
Co zyska osoba pracująca dzięki poznaniu swoich predyspozycji zawodowych?
Każdy zapewne zna powiedzenie: „rób to, co kochasz, a nigdy nie będziesz musiał pracować”. To oczywiste, że wykonywanie pracy, która nie jest związana z własnymi zainteresowaniami, będzie po prostu męczące. Jednak wybierając zawód i podejmując określoną pracę nie zawsze kierujemy się własnymi zainteresowaniami. Często decydujące znaczenie ma po prostu wysokość zarobków, a czasami liczy się tylko sama możliwość podjęcia pracy. Uświadomienie sobie, na ile wykonywana praca jest zgodna lub niezgodna z własnymi zainteresowaniami, pomaga w zrozumieniu swojego funkcjonowania w miejscu pracy, własnego nastawienia do pracy, przełożonych, współpracowników, klientów i ogólnie firmy, w której się pracuje.
Nie bez znaczenia dla wykonywanej pracy są osobiste preferencje dotyczące funkcjonowania poznawczego, czyli style poznawcze. Chociaż posiadanie określonego stylu poznawczego nie oznacza braku możliwości działania niezgodnego z preferowanym stylem, to jednak najlepiej czujemy się mogąc funkcjonować zgodnie z własnym stylem poznawczym. Należy pamiętać, że nie ma lepszych czy gorszych stylów poznawczych, ale różnią się one użytecznością w poszczególnych sytuacjach. To znaczy, że w jednej sytuacji lepiej sprawdza się np. refleksyjny styl poznawczy, podczas gdy w innej bardziej pożądany będzie impulsywny styl poznawczy. Dzięki znajomości własnego stylu poznawczego można ocenić, czy narzucane przez specyfikę wykonywanej pracy funkcjonowanie poznawcze jest zgodne z preferowanym stylem poznawczym, a jeśli nie jest, to jakie są tego konsekwencje.
Predyspozycje zawodowe wyznaczane są także przez cechy temperamentu i osobowości. Moim zdaniem są to najważniejsze czynniki wpływające na nasze funkcjonowanie w pracy. Cechy temperamentu i osobowości wyznaczają naszą odporność na stres. Określają, czy dla efektywnej pracy potrzebujemy warunków uporządkowanych i pełnych spokoju, czy przeciwnie będą one obniżać naszą efektywność. Pokazują, czy i jak często potrzebujemy przerw w pracy, czy potrzebujemy często zmieniać zadania, którymi się zajmujemy. Wskazują, czy lepiej sprawdzimy się w pracy indywidualnej czy zespołowej, czy mamy predyspozycje do kierowania zespołem. Pokazują, czy grozi mam pracoholizm. Określają, czy właściwa będzie dla nas praca wymagająca dużej precyzji i dokładności; czy sprawdzimy się w pracy wymagającej dużej elastyczności i szybkości działania. Umożliwiają przewidzenie naszych reakcji w odpowiedzi na sytuacje trudne – pokazują, czy mamy tendencję do załamywania się w sytuacjach trudnych i czy długo przeżywamy sytuacje stresowe. To tylko kilka przykładów pokazujących, czego możemy dowiedzieć się poznając swoje cechy temperamentu i osobowości. Poznanie własnych cech temperamentu i osobowości umożliwia zrozumienie własnego funkcjonowania w pracy, przyczyn napotykanych w niej trudności, odczuwania frustracji, zmęczenia, przeciążenia. Jest też niezbędne, by znaleźć najlepsze dla siebie rozwiązanie, dające możliwość jak najlepszego funkcjonowania i pełnego wykorzystania swojego potencjału.
Praca, która nie jest zgodna z osobistymi predyspozycjami, sama w sobie jest źródłem stresu.
W dłuższej perspektywie konsekwencją może być spadek efektywności pracy, co następnie może prowadzić do niedoceniania posiadanych umiejętności i kompetencji. Jeśli w pracy doświadcza się trudności, czuje się zmęczenie, przytłoczenie pracą, brakuje poczucia kompetencji i satysfakcji, warto określić własne predyspozycje zawodowe i sprawdzić, czy wykonywana praca jest z nimi zgodna. Może to uchronić przed dalszym zaniżaniem samooceny, wypaleniem zawodowym czy nawet depresją. Już sama świadomość, że źródłem problemów jest brak dopasowania pracy do własnych predyspozycji, a nie brak umiejętności, jest niezwykle cenna i pomaga poradzić sobie z trudnościami napotykanymi w pracy.
W literaturze i w Internecie można znaleźć wiele porad, jak radzić sobie z brakiem satysfakcji, zmęczeniem, przeciążeniem w pracy czy wypaleniem zawodowym. Niektórzy radzą osobom przeciążonym pracą w korporacji porzucenie etatu na rzecz freelancingu. Nie ma jednak uniwersalnych sposobów, które będą tak samo skuteczne dla wszystkich. To, co jest dobre dla jednej osoby, innej osobie może nawet zaszkodzić.
Zamiast metodą prób i błędów poszukiwać różnych rozwiązań w nadziei, że któreś z nich w końcu zadziała, lepiej jest skorzystać z pomocy profesjonalisty, który pomoże zarówno w zrozumieniu przyczyn doświadczanych trudności, jak i określeniu dopasowanych do danej osoby sposobów ich rozwiązania, aby znów czerpać radość i satysfakcję z pracy.
Autor: dr Joanna Piekarska